شیر مادر بهتر است یا شیر خشک؟ | رابطه وزن کودک با نوع تغذیه

شیردهی با شیر مادر یا استفاده از شیرخشک برای نوزاد، یکی از تصمیمات مهمی است که مادر باید برای نوزادش بگیرد. بدون شک شیر مادر بهترین تغذیه برای نوزادان است اما اگر این امکان فراهم نبود چه باید کرد؟

به گزارش سلامت روز به نقل از درمانکده، برای مادرانی که نمی‌توانند شیر بدهند یا تصمیم دارند به نوزادشان شیر خود را ندهند، شیرهای صنعتی جایگزین سالمی است، اما مساله تفاوت شیر مادر با شیر خشک است. این مقاله به تمام جزئیات درمورد شیر مفید مادر و پودر شیرهای صنعتی، از قبیل مزایا و معایب، انواع شیر خشک، تفاوت‌های این دو و بسیاری از نکات مهم دیگر خواهد پرداخت.

مزایای شیر مادر

تصمیم برای تغذیه نوزاد با شیر مادر یا شیر خشک، یک تصمیم شخصی است، اما صحبت درمورد مزایا و معایب هر روش می‌تواند به مادران کمک کند که تصمیم بگیرند چه چیزی برای آن‌ها و کودکشان بهترین است. تعدادی از سازمان‌های بهداشتی – از جمله آکادمی اطفال آمریکا (AAP)، انجمن پزشکی آمریکا (AMA) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) – شیردهی با شیر خود مادر را به‌عنوان بهترین انتخاب برای نوزادان توصیه می‌کنند. این شیر به تقویت سیستم ایمنی بدن نوزاد دربرابر عفونت‌ها، جلوگیری از آلرژی و محافظت دربرابر تعدادی از بیماری‎‌های مزمن نیز کمک می‌کند. سایر مزایا و محاسن شیر مقوی مادر، عبارتند از:

اثرات موادمغذی سالم در شیر مادر

تفاوت شیر مادر با شیر خشک زیاد است، اما در مقایسه با شیر خشک، موادمغذی موجود در شیرمادر که شامل قند (کربوهیدرات) و پروتئین است، بهتر جذب بدن نوزاد شده و توسط سیستم رشد مغز و رشد سیستم عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مطالعات روی نوزادانی که با شیر مقوی مادرشان تغذیه می‌شوند، نشان داده‌ که این کودکان وقتی بزرگ‌تر می‌شوند در تست‌های هوش بهتر عمل می‌کنند و از بینایی قوی‌تری برخوردارند.

پیشگیری از عفونت با شیر مادر

شیر مغذی مادر به جلوگیری از عفونت‌های خفیف تا شدید کمک می‌کند. نوزادانی که با این شیر تغذیه می‌شوند، عفونت‌های گوارشی، ریه و گوش بسیار کمتری دارند و نوزادان نارس نیز کمتر به عفونت جدی روده به نام NEC (انتروکولیت نکروزان) مبتلا می‌شوند.

شیر مغذی مادر به جلوگیری از عفونت‌های خفیف تا شدید کمک می‌کند.

سهولت هضم با شیر مادر

یک تفاوت شیر مادر با شیر خشک در این است که اجزای شیر مادر یعنی لاکتوز، پروتئین و چربی، برای دستگاه گوارش کودک بسیار مفید بوده و به‌راحتی توسط نوزاد هضم می‌شوند. نوزادانی که با این شیر تغذیه می‌شوند نسبت به نوزادانی که با پودر شیر صنعتی تغذیه می‌شوند، در هضم مشکل کمتری دارند.

ویتامین‌های موجود در شیر مادر

شیر مادر سرشار از ویتامین‌های ضروری بدن نوزاد است و شیر خشک‌های تجاری نمی‌توانند به‌طور کامل با ترکیب دقیق شیر مادر مطابقت داشته باشند. چرا؟ چون شیر مغذی مادر، یک ماده است که به‌طور انحصاری برای هر نوزاد توسط مادر خودش ساخته می‌شود؛ فرآیندی که نمی‌توان آن را در یک کارخانه تکرار کرد.

انتقال عواطف از طریق شیر مادر

تماس پوست به پوست، می‌تواند ارتباط عاطفی بین مادر و نوزاد را تقویت کند.

مزایای شیردهی برای مادران

عمل شیردهی با سوزاندن کالری، به کوچک‌شدن رحم و چربی‌های دور شکم کمک می‌کند. بنابراین مادران شیرده می‌توانند سریع‌تر به شکل و وزن قبل از بارداری برگردند. همچنین، مطالعات نشان می‌دهد تغذیه با شیر مقوی مادر به کاهش خطر ابتلابه سرطان سینه، فشارخون بالا، دیابت، بیماری‌های قلبی – عروقی و ابتلابه سرطان رحم و تخمدان کمک می‌کند.

مزایای شیر خشک

شیر خشک‌های تجاری تهیه شده برای نوزادان، جایگزین مغذی شیر مادر بوده و حتی حاوی برخی از ریزمغذی‌هایی هستند که نوزادانی که با شیرمادر تغذیه می‌شوند، باید از طریق مکمل‌ها دریافت کنند. این شیر خشک‌ها در شرایط استریل تولید شده و تقریبا تلاش دارند تا یک کپی از شیر تولیدشده در سینه مادر را با استفاده از ترکیب پیچیده‌ای از پروتئین‌ها، قندها، چربی‌ها و ویتامین‌ها ایجاد کنند. برخی دیگر از مزایای شیرخشک‌ها عبارتند از:

راحتی و تسهیل در تغذیه کودک

برای برخی از زنان، شیردهی ممکن است بسیار سخت یا استرس‌زا باشد یا به هر دلیلی نتوانند زمان زیادی را با نوزاد بگذرانند. در این مواقع، هریک از والدین (یا مراقبان دیگر) می‌توانند با کمک شیر خشک در هر زمانی کودک را تغذیه کنند. علاوه‌براین، مادرانی که به نوزادان خود شیر خشک‌های تجاری می‌دهند، دغدغه‌ای برای پیدا‌کردن یک مکان خصوصی برای شیردهی در ملأ عام ندارند.

زمان و دفعات تغذیه با شیر خشک

یک تفاوت شیر مادر با شیر خشک در این است که به‌دلیل خواص سیرکنندگی شیر خشک، نیاز نوزادان به شیرخوردن کمتر است.

رژیم غذایی مادر

زنانی که شیر خشک‌های تجاری را برای نوزادانشان انتخاب می‌کنند، نیازی به نگرانی درمورد چیزهایی که می‌خورند یا می‌نوشند و ممکن است بر بدن کودک تاثیر بگذارد، ندارند.

معایب شیر خشک

تفاوت شیر مادر با شیر خشک زیاد است و علیرغم مغذی‌بودن شیرهای صنعتی، ممکن است معایبی نیز برای این ماده مغذی وجود داشته باشد که به شرح زیر هستند:

کمبود آنتی‌بادی در شیرخشک
تمیز نگاه‌داشتن شیشه شیر کودک
هزینه بالا
امکان ایجاد نفخ و یبوست در کودک

از معایب شیر خشک، امکان ایجاد نفخ و یبوست در نوزاد است.

انواع شیر خشک

یک تفاوت شیر مادر با شیر خشک در نوع فرمولاسیون آن‌هاست، اما بین خود شیر خشک‌های تجاری هم تفاوت‌هایی هست ومعمولا سه نوع هستند:

شیرخشک‌های مبتنی بر پروتئین شیر گاو

اکثر نوزادان با این نوع شیرها مشکلی ندارند، اما برخی از نوزادان – مانند آن‌هایی که به پروتئین‌های موجود در شیر گاو حساسیت دارند – به انواع دیگری از شیرخشک نیاز دارند.

شیرخشک‌های مبتنی بر سویا

پودر شیرهای صنعتی حاوی سویا برای نوزادانی که نسبت به شیر گاو یا لاکتوز حساسیت دارند، ممکن است مناسب باشد. بااین‌حال، نوزادانی که به شیر گاو حساسیت دارند ممکن است به شیر سویا نیز حساسیت داشته باشند.

شیرخشک‌های هیدرولیز پروتئین

این نوع شیرهای صنعتی، حاوی پروتئینی هستند که به اندازه‌های کوچک‌تر از شیر گاو و سویا تجزیه‌شده (هیدرولیز شده) است. پودر شیرهای هیدرولیز پروتئین، برای نوزادانی است که شیر گاو یا شیرخشک‌های حاوی سویا را تحمل نمی‌کنند و به پروتئین حساسیت دارند.

تفاوت‌های شیر مادر و شیر خشک

بسیاری از متخصصان سلامت، استدلال می‌کنند اکنون که بهبود زیادی در فرمولاسیون شیرهای صنعتی کودکان انجام شده، تفاوت شیر مادر با شیر خشک بسیار کم شده یا اصلا وجود ندارد. بااین‌حال، در سطح بیوشیمیایی، باز هم پودر شیر به پای شیر انسان که دقیقا مطابق با ساختار ژنتیکی نوزادان تغییر می‌کند، نمی‌رسد. هیچ فرمولی هنوز حتی نزدیک به شیر مادر نیست.

این شیر حاوی سلول‌های زنده، سلول‌های بنیادی، گلبول‌های سفید، فاکتورهای ایمنی و آنتی‌بادی‌هایی است که نمی‌توان آن‌ها را به شیر خشک اضافه کرد. همچنین، در لیست مواد تشکیل‌دهنده موجود در شیرهای صنعتی پودرشده، می‌توان مواد نامطلوبی مانند سطوح بالا و غیرقابل قبول آلومینیوم، آرسنیک و کادمیوم را مشاهده نمود، اما بسیاری از مردم نیاز عاطفی دارند که باور کنند شیرخشک‌های تجاری تفاوتی با شیر انسان ندارد.

تبلیغات شرکت‌های سازنده نیز سال‌ها تلاش می‌کند تا والدین و متخصصان سلامت را متقاعد کنند که شیر خشک‌های آن‌ها مانند شیر طبیعی مادر است. آن‌ها می‌گویند شیر خشک، نوعی شیر استریل شده مشابه شیر مادر است، درحالی‌که اتفاقاً شیری که در بدن یک زن تولید می‌شود، استریل نبوده و حاوی باکتری‌های مختلف و برای رشد مناسب میکروبیوم (فلور روده) کودک ضروری است.

ازسوی‌دیگر، فقط افزودن موادمغذی ضروری به شیرهای بسته‌بندی شده نوزادان، دلیل بر این نیست که این مواد دقیقا به همان روشی که در شیر مادر عمل می‌کند، عمل کنند. شیر خشک‌ها هنوز در‌داشتن برخی از موادمغذی ضروری مانند نوکلئوتیدها، پروبیوتیک‌ها و الیگوساکاریدها که به‌طور طبیعی در شیر مادر موجود است، ضعف دارند.

حتی عوامل ایمنی در شیری که مادر تولید می‌کند نیز بسیار بیشتر از آنتی‌بادی‌ها است. آن‌ها با یکدیگر تعامل دارند تا از کودک دربرابر بیماری‌ها محافظت کنند.

شیرهای صنعتی، حاوی هیچ‌گونه آنتی‌بادی نیست که از نوزادان یا کودکان نوپا دربرابر عفونت محافظت کند و آنتی‌بادی‌ها تنها یکی از عوامل ایمنی متعدد موجود در شیر مادر هستند که در شیر خشک‌ها وجود ندارند. این عوامل ایمنی، باهم هماهنگی زیبایی دارند و مانند سازهای ارکستر سمفونیک، در واکنش به باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌های مختلفی که کودک در معرض آن‌ها قرار می‌گیرند و با هارمونی خاصی عمل می‌کنند.

این ایمنی، هدفمند است و مصونیت بسیار خاصی نسبت به آن‌چه در محیط می‌تواند سلامت کودک را تهدید کند، ایجاد می‌نماید. حتی اگر عوامل ایمنی را بتوان به این شیرها اضافه کرد، آن‌ها نمی‌توانند این هارمونی و هماهنگی را داشته باشند.

علاوه‌براین، شیر مادر حاوی آلفا-لاکتالبومین است که درصورت وجود چربی در معده نوزاد به HAMLET (آلفا لاکتالبومین انسانی که برای سلول‌های تومور کشنده است) تغییر می‌کند.

تعداد زیادی باکتری خوب در دستگاه روده کودک شیرخوار وجود دارد که با کمک شیر مادر به جلوگیری از التهاب کمک می‌کنند. به این ترتیب، این شیر خطر آسیب بافتی روده را کاهش داده و احتمالاً یکی از دلایلیست که نوزادان نارس تغذیه شده با آن کمتر احتمال دارد به یک بیماری جدی و تهدیدکننده زندگی به نام انتروکولیت نکروزان مبتلا شوند. همچنین میکروبیوم موجود در شیر مغذی مادر، فواید زیر را برای نوزاد دارد:

میکروبیوم موجود در شیر مغذی مادر، باعث رشد عصبی و شناختی در نوزاد می‌شود.

بهبود عملکرد سیستم ایمنی
محافظت دربرابر عوامل بیماری‌زا
بهبود عملکرد گوارشی
کاهش استرس

ممکن است بسیار عجیب به‌نظر برسد، اما شیرهای مخصوص نوزادان گاهی حاوی موارد زیر هستند:

آلومینیوم
ذرات شیشه
براده‌های فلز
ذرات ملامین
آرسنیک
کادمیوم

دادن شیر خشک کنار شیر مادر چه فوایدی دارد؟

آکادمی اطفال آمریکا (AAP) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) تغذیه انحصاری با شیر خود مادر را برای چهار تا شش ماه اول و سپس ادامه شیردهی تا یک‌سال یا بیشتر را درکنار غذای جامد توصیه می‌کنند. اما درموارد زیر ممکن است نیاز به تغذیه با شیرهای صنعتی نوزادان درکنار شیر مادر نیز باشد:

اختلالات سلامت نوزاد
کمبود شیر مادر
مشکل مادران شاغل و شیردهی
مشکل چندقلوها و شیردهی
تجویز پزشکان به شیردهی با شیرخشک

کدام مادران نباید به کودکشان شیر بدهند؟

پزشک ممکن است به دلایل زیر، تغذیه با شیر خشک را برای نوزاد پیشنهاد کند:

اگر نوزاد با قند خون پایین (هیپوگلیسمی) یا از دست‌دادن مایعات بدن (کم‌آبی) مواجه باشد.
اگر مادر از داروهای خاص، مواد مخدر یا الکل استفاده می‌کند.
نکات اصولی برای تغذیه با شیر خشک

با وجود تفاوت شیر مادر با شیر خشک، تغذیه با شیشه شیر نیز فرصتی برای احساس نزدیکی به کودک و آشنایی و ارتباط با اوست. اگر این تغذیه همیشه توسط مادر یا پدر انجام شود، نوزادان احساس امنیت بیشتری خواهند کرد.

مطمئن شوید به‌راحتی و در‌حالی‌که کودک در نزدیک‌ترین حالت به شماست، نشسته‌اید.
از در آغوش‌گرفتن کودک خود لذت ببرید، به چشمان او نگاه کنید و درحالی‌که او را تغذیه می‌کنید، با وی صحبت کنید.
کودک خود را در وضعیت نیمه عمودی برای تغذیه با شیشه شیر نگه دارید. سرش را با کف دست نگه دارید تا بتواند راحت نفس بکشد و قورت دهد.
سرشیشه را روی لب‌های کودک بکشید و وقتی دهانش را کاملا باز کرد، اجازه دهید سرپستانک را بکشد.
همیشه برای کودک خود زمان کافی برای شیر‌دادن داشته باشید.
کودک را هنگام شیرخوردن تنها نگذارید.
بطری را افقی نگه دارید تا شیر به‌طور پیوسته جریان یابد و از ورود هوا به معده کودک جلوگیری شود.
اگر حین شیر‌دادن پستانک صاف شد، گوشه دهان کودک را به آرامی بکشید تا مکش آزاد شود.
اگر سرپستانک مسدود شد، آن را با یک پستانک استریل دیگر جایگزین کنید.
نوزادان متفاوت هستند. هر نوزادی می‌داند که به چه مقدار شیر نیاز دارد. بنابراین، اجازه دهید نوزاد، شما را هدایت کند.
زمانی که نوزاد گرسنه به‌نظر می‌رسد، به او غذا بدهید و اگر شیشه شیر را تمام نکرد، نگران نباشید.
کودک ممکن است حین شیرخوردن، استراحت‌های کوتاهی داشته و گاهی اوقات نیاز به آروغ‌زدن داشته باشد.
هنگامی که کودک به اندازه کافی شیر خورد، او را به حالت عمودی نگه دارید و به آرامی پشت او را مالش دهید یا نوازش کنید تا آروغ بزند.
شیر مصرف نشده را دور بریزید.

تغذیه با شیشه شیر نیز فرصتی برای احساس نزدیکی به کودک و آشنایی و ارتباط با اوست.

نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌کنند، سالم‌ترند یا با شیر مادر؟

مهم‌ترین تفاوت شیر مادر با شیر خشک در این است که نوزادانی که با شیر خود مادر تغذیه می‌شوند، سالم‌ترند. شیردهی با این شیر مقوی، حتی با بالارفتن سن نیز از نوزادان دربرابر مشکلات زیر محافظت می‌کند:

خطر ابتلابه SIDS (سندرم مرگ ناگهانی نوزاد)
خطر کمتر ابتلابه آسم و مشکلات پوستی مرتبط با آلرژی
کاهش احتمال ابتلابه برخی از بیماری‌های گوارشی مانند اسهال
خطر کمتر ابتلابه سرطان خون
خطر کمتر ابتلابه عفونت‌های گوش
خطر کمتر ابتلابه عفونت روده
خطر کمتر ابتلابه عفونت‌های تنفسی
خطر کمتر ابتلابه مننژیت
خطر کمتر ابتلا به دیابت و چاقی

آیا نوزادانی که شیر مادر می‌خورند وزن کمتری دارند؟

هر نوزادی با نوزاد دیگر متفاوت است، اما به‌طورکلی نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، سریع‌تر از نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، در سال اول رشد می‌کنند. برخی از نوزادانی که با شیر مادران خود تغذیه می‌شوند، در سه ماه اول خود به سرعت رشد می‌کنند، اما در سن یک سالگی، لاغرتر از نوزادانی هستند که با شیر خشک تغذیه می‌شوند.

اگرچه تفاوت شیر مادر با شیر خشک بسیار زیاد است، اما شاید مهم‌ترین تفاوت آن، در سلامت عمومی بدن نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، به نسبت نوزادانی باشد که با شیر خشک تغذیه می‌شوند. سایر مزایای شیر مادر، شامل: مواد مغذی غیرقابل تکرار در هیچ ماده غذایی دیگر، سهولت هضم، تغذیه راحت، انتقال عواطف، آنتی‌بادی‌های مختلف، میکروبیوم‌ها و رایگان و دردسترس‌بودن است. البته برخی مادران شاغل یا مادران مبتلابه بیماری‌های خاص، ممکن است مجبور به تغذیه نوزاد با شیرهای صنعتی باشند، ولی توصیه می‌شود هیچ نوزادی از تغذیه با شیر مفید مادرش محروم نشود و در کنار شیر خشک با شیر دوشیده مادر نیز تغذیه شود.